هم‌زمان با دگرگونی‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از تحولات فناوری، حوزه‌ی کسب و کارهای مربوط به بخش انرژی نیز تغییراتی را تجربه کرده یا خواهند کرد. تغییر نگرش در نوع مصرف انرژی الکتریکی که با شبکه‌های هوشمند انرژی و هوشمندسازی شبکه‌های برق همراه شده است، راهکارهای نوآورانه فراوانی را پیش روی برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران گشوده است. از طرف دیگر حوزه کسب و کار نیز با ظهور شرکت‌های نوپا، دانش‌بنیان و استارتاپی، تغییر و تحولات دیگری را تجربه می‌کند و کسب و کارهای نوینی را بنیان‌گذاری نموده است.
آن‌چه با ورود فناوری‌های نوین در بخش انرژی اتفاق افتاده است، در تلفیق و هماهنگی با حوزه‌ی کسب و کارهای نوین می‌تواند به انقلابی در کسب و کارهای حوزه‌ی انرژی تبدیل شود؛ کسب و کارهایی که تاکنون ناشناخته بوده‌اند یا به دلیل نبود فناوری وجود نداشته‌اند و اکنون با ایده‌های نوآورانه و فناورانه در بخش‌های مختلف سخت‌افزاری و نرم‌افزاری می‌توانند علاوه بر ایجاد امنیت و رفاه اجتماعی، مشکلات عدیده حل نشده بخش انرژی را به راحتی از سر راه بردارند و کسب و کارهای پایدار و مفید را پایه‌ریزی نمایند. این دگرگونی نیازمند اندکی تغییر در نگرش‌ها و سیاست‌گذاری‌ها و اندکی تغییر و اصلاح در قوانین یا استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود است. آن‌چه در ادامه خواهد آمد نگاهی گذرا بر گوشه‌ای از این قابلیت‌ها است و آن‌چه در آینده باید رخ بنمایاند، نیازمند ژرف اندیشی و آینده‌نگری بیشتری است.
کاهش تلفات و هوشمندسازی
با توجه به استقلال شبکه‌های توزیع نیروی برق، انرژی الکتریکی به‌وسیله این شرکت‌ها از بازار برق خریداری می‌شود و در اختیار مشترکان قرار می‌گیرد. در این وضعیت مسوولیت شبکه از پست‌های فوق‌توزیع تا ورودی کنتور مشترکان، بر عهده‌ی شرکت‌های توزیع است تا برق را با کیفیت مطلوب در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. یکی از چالش‌هایی که در این مسیر وجود دارد، وجود تلفات انرژی الکتریکی در شبکه است و شرکت‌های توزیع سعی دارند تلفات این بخش را کاهش دهند. اقدام‌های خوبی که در این خصوص در شرکت توزیع نیروی برق شهرستان مشهد در سال‌های گذشته انجام شده است تلفات را از 15 درصد در سال 1387 به 6.2 درصد در سال 1398 کاهش داده است. وقتی تلفات کاهش پیدا می‌کند، برای پایین نگهداشتن و کنترل آن به یک شبکه‌ی هوشمند نیاز است تا بتوان پارامترهای شبکه را اندازه‌گیری نمود و مورد پایش قرار داد.
به این ترتیب در چند سال اخیر نصب کنتورهای هوشمند در دستور کار شرکت توزیع نیروی برق مشهد قرار گرفت و سپس به کل کشور تسری یافت. این وظیفه که ابتدا بر عهده سازمان بهره‌وری انرژی (سابا) قرار داشت پس از انحلال این سازمان بر عهده‌ی توانیر گذاشته شد تا در شرکت‌های زیرمجموعه‌ی توانیر کار نصب کنتورهای هوشمند و هوشمندسازی شبکه انجام شود. با توجه به شرایط شرکت‌های توزیع در شروع کار، نصب کنتورهای هوشمند برای مشترکان دیماندی که نیمی از مصرف انرژی کشور را به‌خود اختصاص می‌دهند در اولویت قرار گرفت تا با هوشمند شدن این بخش، 50 درصد مصرف انرژی الکتریکی کشور به‌صورت بر خط قابل پایش و کنترل باشد. این موضوع از آن‌جا اهمیت دارد که برق خریداری شده از بازار برق توسط شرکت‌های توزیع نیروی برق به صورت بر خط محاسبه می‌شود و در سمت مصرف‌کننده نیز باید به‌صورت بر خط قابل پایش باشد تا بتوان مدیریت مصرف و تقاضا را به درستی اعمال نمود.
یکی از مبانی شبکه‌های هوشمند، امکان پایش مستمر شبکه توزیع است. ترانس‌های توزیع برق از مهم‌ترین دارایی‌های فیزیکی شبکه توزیع نیروی برق به‌شمار می‌روند. همان‌طور که گفته شد، با نصب کنتور مرجع در خروجی این ترانس‌ها، امکان رصد دایم این تجهیز مهم وجود خواهد داشت. با اطلاع از وضع ترانس و انجام اقدامات اصلاحی کم‌هزینه مانند متعادل‌سازی بار، استانداردسازی ولتاژ سر خط، تنظیم ضریب بهره‌برداری و … می‌توان بهره‌وری را افزایش داد.
هوشمندسازی و کسب و کارهای نوین
در مورد مزیت‌های هوشمندسازی شبکه‌ها صحبت‌های زیادی مطرح شده است. اگر چه نخستین مزایای هوشمندسازی به پایش شبکه و مدیریت عرضه و تقاضا برمی‌گردد اما برشمردن مزیت‌های فراوان آن کاری دشوار است. یکی از قابلیت‌های شبکه‌های هوشمند، فراهم شدن امکان کسب و کارهای جدید در حوزه انرژی در شرکت‌های توزیع نیروی برق است. نمونه‌ای از این کسب و کارها به‌صورت پایلوت در شرکت توزیع نیروی برق شهرستان مشهد در تابستان 1398رونمایی شد. این موضوع با اخذ مجوز از توانیر و با ابتکار یک شرکت استارتاپی در حوزه انرژی، در زمینه مدیریت مصرف در قالب یک پویش مردمی با عنوان «یک همراهی دو ساعته در سه روز گرم برای کودکان کار» در مشهد شکل اجرایی به خود گرفت و نتایج ارزنده‌ای به‌دنبال داشت.
در این طرح یک شرکت استارتاپ با انعقاد قرارداد با شرکت توزیع نیروی برق مشهد از طریق شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها و ارتباط مستقیم با مردم و ادارات مختلف، توانست میزان مصرف را در ساعت‌های اوج مصرف کاهش دهد. پیش‌بینی می‌شود در سال آینده با توجه به ایجاد یک ساختار مناسب و تدوین آیین‌نامه‌های مربوط به شرکت‌های استارتاپی، بتوان از آن‌ها به عنوان پل ارتباطی بین شرکت‌های توزیع نیروی برق و مردم و صنایع مختلف در زمینه مدیریت مصرف استفاده نمود و ضمن ایجاد اشتغال، امکان ارایه خدمات مطلوب‌تر را فراهم نمود.
در حال حاضر شرکت‌های توزیع نیروی برق ضمن گفت‌وگو و انعقاد قرارداد با شرکت‌ها و صنایع مختلف که اغلب از مشترکان دیماندی هستند، بحث مدیریت مصرف را برای کاهش خاموشی‌ها پیگیری می‌نمایند. طرح‌های تشویقی مختلفی نیز در این زمینه وجود دارد که به‌عنوان نمونه می‌توان به اعمال مشوق‌های مالی در قبض مشترکان اشاره نمود که اختصاص مبلغی نزدیک به 110 میلیارد ریال اعتبار طرح‌های تشویقی فقط در شرکت توزیع نیروی برق مشهد به‌صورت اعمال در قبض مشترکان دیماندی مربوط به سال 1397 در همین راستا است. شرکت‌های استارتاپی با ورود به این حوزه خواهند توانست ضمن ارتباط با صنایع، مردم و مشترکان دیماندی بحث مدیریت مصرف را به شکل مطلو‌ب‌تری به سرانجام برسانند و به این ترتیب اعتبارات در نظر گرفته شده به‌صورت هدفمند و در قالب نوآوری شرکت‌های استارتاپی در چارچوب قانون هزینه خواهد شد و از رودررویی شرکت‌های توزیع با صنایع مختلف خواهد کاست.
شرکت‌های استارتاپی با برقراری ارتباط نزدیک‌تر با صنایع و بررسی مشکلات آن‌ها، شناسایی مراکز اداری و تجاری پرمصرف و نحوه تعامل با آن‌ها خارج از بروکراسی اداری، ارایه مشاوره‌های فنی و اقتصادی به مراکز پرمصرف و استفاده از تجهیزات بدون استفاده آن‌ها مانند دیز‌ل ژنراتورهای اضطراری، انجام ممیزی انرژی و شناسایی نقاط پرمصرف در اداره‌ها، مراکز تجاری، ساختمان‌ها و صنایع و ارایه راهکارهای فنی برای کاهش مصرف، کاهش دغدغه‌های صنایع و مردم برای خاموشی و ایجاد زمینه‌های شغلی جدید در بخش‌های مختلف فنی و اقتصادی و مشاوره‌ای خواهند توانست ضمن کمک به شبکه در ساعت‌های اوج مصرف، گامی مهم در بهینه‌سازی مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری سرمایه‌های بدون استفاده مراکز مختلف بردارند و با ایجاد اشتغال موثر از هزینه‌ها و اعتبارات موجود به نحو احسن استفاده نمایند.
تبدیل تهدید خاموشی به فرصت اشتغال
بر اساس برنامه‌های شرکت مادر تخصصی توانیر در حال حاضر به هر یک از شرکت‌های توزیع نیروی برق یک سهم خاموشی در زمان کمبود انرژی الکتریکی که ساعت‌های اوج مصرف شبکه است، اختصاص می‌یابد و شرکت‌های توزیع باید با انجام سیاست‌های مدیریت مصرف و استفاده از اعتبارات تشویقی، حجم خاموشی را کاهش دهند تا از اعمال خاموشی به مشترکان جلوگیری شود. بنابراین به‌طور طبیعی شرکت‌های توزیع سعی دارند سهم خاموشی اختصاص یافته به آن‌ها کاهش یابد. اگر بتوان با استفاده از قابلیت‌هایی که در هوشمندسازی اتفاق افتاده است، هر منطقه را در اختیار یک شرکت استارتاپی قرار داد تا با روش‌های تشویقی و فرهنگی از میزان مصرف انرژی بکاهد شرکت‌های توزیع نیروی برق به‌جای چانه‌زنی بر سر کاهش سهم خاموشی، سعی در اختصاص حجم بیشتری از خاموشی برای اعمال مدیریت مصرف خواهند داشت تا بتوانند با جذب بودجه‌های تشویقی بیشتر، مدیریت مصرف بیشتری را انجام دهند. در این صورت ورود بودجه‌های تشویقی به هر استان معادل ایجاد اشتغال بیشتر و رونق کسب و کارهای نوپا در حوزه انرژی و رونق اقتصادی استان خواهد بود و تهدید خاموشی به فرصتی برای اشتغال و رونق اقتصادی تبدیل خواهد شد و از هدررفت سرمایه‌های ملی و آلودگی محیط زیست جلوگیری خواهد کرد.
لازم به ذکر است در سال 1398 بودجه‌ای نزدیک به 300 میلیارد تومان برای طرح‌های تشویقی در 200 ساعت اوج مصرف سالیانه که در تابستان اتفاق می‌افتد هزینه پرداخت شده است، اما چون با روش سنتی، این هزینه به صورت اعمال در قبض مشترکان پرداخت شده است تلاش‌های صورت گرفته به اندازه کافی به چشم نمی‌آید.
حل مساله با روش‌های نوآورانه
افزایش شدید مصرف انرژی در دو بازه زمانی تابستان و زمستان در کشور اتفاق می‌افتد. اوج مصرف انرژی در تابستان با ورود وسایل سرمایشی که در زمره وسایل الکتریکی هستند اتفاق می‌افتد و به عبارت ساده‌تر یک اوج مصرف الکتریکی است، اما اوج مصرف انرژی زمستانه در وسایل گرمایشی که گازسوز هستند و از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند رخ می‌دهد. پیک بار الکتریکی در 200 ساعت در روزهای گرم تابستان واقع شده است که در یک نگرش سطحی باید با سرمایه‌گذاری هنگفت در نیروگاه‌ها و احداث تاسیسات الکتریکی انتقال و توزیع کمبودهای انرژی الکتریکی را رفع نمود، اما این روش از نظر منطقی و اقتصادی توجیه‌پذیر نیست. بنابراین روش‌های مختلفی برای ذخیره انرژی و کاهش مصرف پیشنهاد می‌شود که به دلیل ساختار اداری با محدودیت‌هایی در تعداد و نوع روش‌ها روبه‌رو است.
واگذاری مدیریت مصرف به شرکت‌های بخش خصوصی و استارتاپ‌ها تنوع راهکارها و روش‌ها را به دنبال خواهد داشت. در این شیوه می‌توان با استفاده از زیرساخت‌های هوشمند شبکه، یک منطقه را برای مدیریت مصرف به یک شرکت بخش خصوصی واگذار نمود تا او با ادبیاتی مناسب که فراتر از روش‌های تبلیغاتی وزارت نیرو در پخش آگهی‌های رسانه‌ای خواهد بود، جامعه را به سمت کاهش مصرف برق سوق دهد. در این صورت کمبود انرژی که باید از طریق صرفه‌جویی و مدیریت مصرف تامین شود به شرکت بخش خصوصی اعلام می‌شود و هزینه‌های مربوطه نیز بر اساس آیین‌نامه‌ها و تعرفه‌های مصوب پرداخت می‌گردد تا استارتاپ مذکور با استفاده از توانمندی‌ها و ابتکارات خود مصرف برق را در منطقه مورد نظر کاهش دهد.
به‌عنوان مثال در پویش مردمی تابستان 1398 در مشهد، شرکت استارتاپ مجری طرح، با مراجعه به هتل‌ها و مکان‌های اقامتی مشهد بلیط رایگان استفاده از مجموعه‌های آبی را در ساعت‌های اوج مصرف بین مسافران و زایران توزیع نمود تا در ساعت‌های کمبود انرژی، هتل بتواند سیستم سرمایش اتاق‌های خالی شده را خاموش کند. تشویق کودکان به مشارکت در صرفه‌جویی و مدیریت مصرف، انجام مسابقات و ایجاد سرگرمی، ایجاد رقابت کاهش مصرف بین محله‌های مختلف از دیگر راهکارهای پیشنهاد شده بود، موضوعاتی که انجام هیچ یک از آن‌ها در چارچوب‌های اداری و سازمانی دولتی امکان‌پذیر نیست.
تشکیل زنجیره کارآفرینی و اشتغال
آن‌چه به‌عنوان نتایج برگزاری پویش مردمی «دو ساعت در سه روز گرم برای کودکان کار» در مشهد بیان شد، چشم‌انداز گسترده‌ای را در زمینه اشتغال و کارآفرینی پیش روی شرکت‌های نوپای حوزه‌ی انرژی و مدیریت مصرف خواهد گشود که بیان تعدادی از آن‌ها می‌تواند روشن‌کننده عمق و گستره این فعالیت‌ها باشد.
- تهیه طرح توجیهی برای کارخانجات و مجتمع‌های مسکونی برای تغییر سیستم‌های مصرف‌کننده انرژی الکتریکی مانند سیستم روشنایی و سرمایش و تهویه و بازگشت سرمایه از طریق کاهش مصرف انرژی و استفاده از مشوق‌های درنظر گرفته شده.
- تشکیل شرکت‌های خدماتی برای راه‌اندازی، تعمیر و نگهداری و بهره‌برداری از سیستم‌های برق اضطراری کارخانه‌ها، اداره‌ها و نهادها، هتل‌ها و مراکز اقامتی و….
- نصب سیستم‌های مدیریت مصرف و کنتور هوشمند در خانه‌ها و پایش مصرف برق
- شکل‌گیری شرکت‌هایی برای کنترل تلفات شبکه‌های داخلی و شبکه‌های توزیع و انجام اقدامات در جهت بهبود آن با استفاده از بودجه‌های تشویقی مدیریت مصرف
- انجام طرح‌های بهینه‌سازی سیستم برق منازل و ساختمان‌ها و رفع نواقص آن‌ها از طریق شرکت‌ها و نیروهای فنی متخصص
- واگذاری منطقه‌ای بهره‌برداری بهینه از شبکه‌های برق مانند شهرک‌های صنعتی به یک شرکت بهره‌بردار
- بازاریابی موثر در حوزه انرژی الکتریکی مانند وصول مطالبات، فروش و تبدیل انشعاب و…
به این ترتیب اگر چه شروع کسب و کارهای حوزه انرژی با ساعت‌های اوج مصرف تابستان است اما انتهای آن به زنجیره‌ای از مشاغل مرتبط تبدیل می‌شود که با گستردگی خود ضمن ایجاد اشتغال موثر و پایدار، رفاه اجتماعی و حفظ سرمایه‌های ملی را به دنبال خواهد داشت.
تغییر در ساختار شرکت‌های توزیع نیروی برق
با توجه به قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، صنعت برق کشور در سال‌های اخیر، بهبود بهره‌وری در حوزه انرژی و توان را به‌صورت جدی پیگیری می‌کند. در همین راستا شرکت توانیر و شرکت‌های توزیع کوشیده‌اند همگام با کشورهای توسعه‌یافته با به‌کارگیری فناوری‌های جدید هوشمندسازی کنتورها، سیستم اتوماسیون توزیع و مدیریت سمت تقاضا به سمت بهره‌وری انرژی حرکت کنند و در این راستا به موفقیت‌هایی هم رسیده‌اند. با این وجود استفاده از تمامی قابلیت‌های فناوری‌های جدید در ساختار سنتی به‌طور کامل حاصل نمی‌شود. حتی در بسیاری از اوقات به علت وجود ساختار سنتی، نارضایتی‌ها و مقاومت‌هایی در برابر فناوری صورت می‌پذیرد. کشورهای توسعه‌یافته این مشکل را با تجدید ساختار و تمرکز بر نهادهای انرژی محور حل نموده‌اند. هر چند تجدید ساختار به طور کامل در صنعت برق ایران رخ نداده است، اما می‌توان با تغییر در ساختار سازمانی، مدیریت حوزه انرژی را بهبود داد.
در ساختار سنتی، هدف برق‌رسانی هر چه بیشتر به مشترکان بوده است. از این‌رو ساختار سنتی بر اساس استقرار سیستم‌های بهره‌برداری و مهندسی بنا نهاده شده است. اما امروزه بهره‌وری انرژی موضوعیت یافته است. به نظر می‌رسد مبحث «انرژی» به‌عنوان جریان اصلی کسب و کار شرکت‌های توزیع نیروی برق، در ساختار سازمانی سنتی مغفول مانده است. هرچند جریان‌هایی به صورت جزیره‌ای و پراکنده در بخش‌های مختلف در حوزه انرژی فعالیت دارند، اما این جریان‌ها متمرکز نیستند.
از سوی شرکت توزیع برق مشهد با هدف متمرکز نمودن کلیه بخش‌های مرتبط با انرژی و شبکه هوشمند و با الهام از ساختار کشورهای توسعه یافته، ساختاری به شرکت توانیر پیشنهاد داده شده است تا ساختار «معاونت انرژی» در چارت سازمانی شرکت‌های توزیع نیروی برق ایجاد شود. در این‌صورت تمامی بخش‌هایی که در ساختار فعلی به‌صورت پراکنده در زمینه مدیریت انرژی و توان، فعالیت دارند، شامل دفتر بازار برق، دفتر مدیریت مصرف، مجری کاهش تلفات و مجری طرح فهام می‌توانند ذیل این معاونت با بهره‌وری بیشتری بر روی مباحث انرژی و شبکه هوشمند تمرکز نمایند. در این ساختار دفتر «مدیریت شبکه هوشمند» با هدف پیاده‌سازی شبکه هوشمند و جلوگیری از پراکنده‌کاری اضافه شده است. این ساختار خواهد توانست با مدیریت متمرکز فناوری در زمینه طرح فهام، سیستم اتوماسیون توزیع، انرژی‌های تجدیدپذیر، ذخیره‌سازها، پاسخگویی بار، خودروهای الکتریکی و سایر مباحث جدید در صنعت برق، زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری در حوزه انرژی گردد.
سخن پایانی
استفاده از توان استارتاپ‌ها و بخش خصوصی جوان، فنی و خلاق می‌تواند بسیاری از مشکلات صنعت برق را حل کند. بخش خصوصی از بهره‌وری بالاتری برخوردار است و می‌تواند با مشترکان نیز ارتباط موثرتری برقرار کند. هم‌چنین راه حل‌های مناسبی برای حل مساله پیدا می‌کند. نکته مهم این است که باید صورت مساله را برای استارتاپ‌ها به خوبی بیان نمود و کار را به آن‌ها سپرد. نقش بخش دولتی نیز باید تسهیل‌گر و حمایت‌کننده از استارتاپ‌ها و ایده‌های نو در این زمینه باشد.
دیدگاهتان را بنویسید.